Ευγένεια: Πώς την μαθαίνουν τελικά τα παιδιά;

Αρκετοί γονείς νιώθουν ανησυχία για το πώς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους να μάθει να λέει τις λέξεις «ευχαριστώ», «παρακαλώ» και «συγνώμη», ενώ παράλληλα νιώθουν ντροπή και αμηχανία όταν εκείνο δεν τις χρησιμοποιεί στην επικοινωνία του και στις κοινωνικές συναναστροφές του.

Αυτό που έχει ουσιαστική σημασία δεν είναι το παιδί να υιοθετήσει απλώς κάποια πρότυπα συμπεριφοράς που είναι αποδεκτά από τον περίγυρό του, μα να κατανοήσει την αξία κάποιων εννοιών και τρόπων συμπεριφοράς και πώς αυτοί μας βοηθούν να αναπτύσσουμε υγιείς σχέσεις με τους γύρω μας.

Η κατανόηση στην πράξη…

Ίσως το έχετε ακούσει ξανά αυτό ή το έχετε διαβάσει, αλλά τα παιδιά μαθαίνουν κατά 90% από τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε και μόλις ένα 10% από αυτό που τους λέμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να τους μιλάμε. Σημαίνει ότι τα λόγια μας και οι πράξεις μας είναι σημαντικό να βρίσκονται σε αρμονία και συμφωνία, με αποτέλεσμα το παιδί να μαθαίνει τη συνέπεια και να μη συγχίζεται.

Πώς μπορώ να το βοηθήσω;

Μη σπαταλάτε τον χρόνο σας με το να προσπαθείτε να μάθετε και να διδάξετε ευγενικούς τρόπους συμπεριφοράς με τα λόγια, με ηθικολογίες και με το τι πρέπει και τι είναι σωστό. Με λίγα λόγια η «διάλεξη» και το «μάθημα» δεν βοηθάει τα παιδιά, ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία.

Σε καμία περίπτωση δεν πιέζουμε το παιδί να χρησιμοποιήσει αυτές τις λέξεις με το ζόρι και επειδή πρέπει. Συχνά οι γονείς μπορεί να λένε «Ζήτα συγνώμη», «Πες ευχαριστώ» κοκ. Όταν όμως το παιδί πιέζεται να έχει τέτοιες συμπεριφορές περισσότερο αντιδράει και συγχύζεται, παρά μαθαίνει, με αποτέλεσμα συχνά να βιώνει πίεση, αδικία, ντροπή ή απόρριψη γιατί βιώνει ότι δεν συμπεριφέρεται σωστά και πρέπει να λέει ό,τι του λέμε. Από την άλλη όταν γινόμαστε πιεστικοί μπορεί το παιδί να το κάνει μόνο και μόνο επειδή το λέμε, με αποτέλεσμα τα συναισθήματα αυτή της πίεσης, να βγουν σε κάποια άλλη στιγμή και ενίοτε στο πρόσωπό μας ή στον κοινωνικό περίγυρο. Και το πιο σημαντικό βέβαια, είναι ότι δεν θα συνδέσει τις λέξεις αυτές με την ουσιαστική τους έννοια, αλλά με το «πρέπει».

Ενθαρρύνετε το παιδί να χρησιμοποιεί αυτές τις λέξεις! Αυτό μπορεί να συμβεί περισσότερο όταν το παιδί έχει χώρο να συνδιαλλαγεί με ένα άλλο παιδί ή ενήλικα χωρίς την δική μας παρέμβαση. Για παράδειγμα όταν πάμε στο supermarket ενθαρρύνετε το παιδί να σας βοηθήσει στο ταμείο λέγοντάς του ευχαριστώ, ενθαρρύνετέ το να συνδιαλλαγεί με την ταμεία καθώς σας βοηθάει, πχ. να κρατήσει μια ελαφριά σακούλα που θα του δώσει η για παράδειγμα την απόδειξη και να δοθεί η ευκαιρία για ευχαριστώ και παρακαλώ.

Μπορείτε επίσης να το ενθαρρύνετε με τον τρόπο που ανταποκρίνεστε στα καθημερινά γεγονότα της ζωής του όπως πχ. «Α τι όμορφο αυτό που σου έδωσε, νομίζω θα χαρεί πολύ εάν τον ευχαριστήσεις, τι λες; » ή «Πώς πιστεύεις ότι ένιωσε που του φώναξες;» και αφού αφήσουμε χρόνο στο παιδί να ανταποκριθεί και να ξεδιπλώσει τη σκέψη του μπορούμε να συμπληρώσουμε: «Νομίζω θα στενοχωρήθηκε και ήθελε μία συγνώμη. Τι λες εσύ;»

Εάν για οποιοδήποτε λόγο το παιδί είναι συγχυσμένο και δεν είναι σε θέση να επικοινωνήσει μην κάνετε τίποτα εκείνη τη στιγμή. Σε μία άλλη στιγμή, είτε της ημέρας είτε κάποιας άλλης μέρας, μπορείτε να το πλησιάσετε και να δημιουργήσετε μία αφορμή με μια ιστορία ή μία συζήτηση ή ένα παιχνίδι και να ύστερα να συζητήσετε το συμβάν. Όλα αυτά σίγουρα είναι σημαντικό να συμβαίνουν σε ένα ήρεμο και ευχάριστο κλίμα για το παιδί.

Χρησιμοποιήστε εσείς αυτές τις λέξεις πρώτα! Μα κάθε αφορμή, είτε μέσα στο σπίτι, είτε εκτός, να σας ακούει να χρησιμοποιείτε τις λέξεις «ευχαριστώ» και «συγνώμη». Πείτε «ευχαριστώ» όταν σας προσφέρει κάτι, όταν σας δίνει το παιχνίδι του ή σας βοηθάει σε κάτι. Δείξτε τη χαρά σας και την ευγνωμοσύνη σας.

Πείτε συγνώμη εάν καταλάβετε ότι η συμπεριφορά σας δεν ήταν αυτή που θα θέλατε και θα ήθελε και εκείνο απέναντί του. Με την επανάληψη το παιδί θα μάθει να συνδέει σταδιακά την πράξη, αλλά και το συναίσθημα με τη λέξη. Αρχικά όταν θα προσπαθήσει να τις χρησιμοποιήσει θα το κάνει περισσότερο μιμητικά, μεγαλώνοντας όμως θα κατανοήσει και την ουσιαστική αξία της ευγενικής συμπεριφοράς.

Συχνά εμείς οι γονείς ανησυχούμε όταν το παιδί μας δεν υιοθετεί συμπεριφορές που κρίνουμε σημαντικές. Στην ουσία τις περισσότερες φορές ανησυχούμε προβάλλοντας υποσυνείδητα ότι αυτό θα συμβαίνει για μια ζωή! Δεν θα είναι έτσι για πάντα, απλώς το κάθε παιδί περνάει τα στάδια της ανάπτυξης του και μέσα σε αυτά έχει τον δικό του ρυθμό μάθησης.

Και από πότε μπορώ να αρχίσω;

Από τώρα! Όταν γινόμαστε γονείς είναι σημαντικό εμείς οι ίδιοι να έχουμε ξεκαθαρίσει κάποιες βασικές αρχές και αξίες που θέλουμε να μεταδώσουμε στα παιδιά μας. Δεν έχει σημασία πότε θα αρχίσει να το κάνει το παιδί, αλλά τι μαθαίνει από το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει.

Από πολύ μικρή ηλικία το παιδί παρατηρεί και αφουγκράζεται, ακόμα και αν δεν είναι έτοιμο να τα επεξεργαστεί πλήρως ή να τα βάλει σε μια δομή και να τα εκφράσει.

Όταν λοιπόν αρχίσει να χρησιμοποιεί λεξούλες και μαθαίνει να μιλάει, μπορεί για μια περίοδο να επαναλαμβάνει κάποιες λέξεις, διάφορες ώρες της ημέρας. Ενδέχεται να το ακούτε να χρησιμοποιεί τις λέξεις «ευχαριστώ», «παρακαλώ» ή  «συγγνώμη» σε καταστάσεις όπου αυτό δεν είναι απαραίτητο.

Είναι η χαρά του που βρήκε ένα καινούργιο «παιχνίδι» και ανακάλυψε μια καινούργια λέξη που του έχει τραβήξει την προσοχή.

Εδώ είναι σημαντικό να μην προσπαθήσουμε να το διορθώσουμε ξεκινώντας με λέξεις όπως «Μην», «Δεν» και «Όχι». Αυτές οι λέξεις είναι συνδεδεμένες με την απαγόρευση και την άρνηση. Συντονίστε το νοητικό του με μια θετική δήλωση όπως «Συγγνώμη λέμε όταν κάνουμε ή λέμε σε κάποιον κάτι που τον ενοχλεί» ή «Ευχαριστώ λέμε όταν κάποιος μας προσφέρει κάτι ή κάνει κάτι για εμάς που μας βοηθάει και μας κάνει χαρούμενους». Μετά μην το αναλύσετε άλλο, αφήστε να αφουγκραστεί αυτό που μόλις άκουσε.

Μπορεί εκείνη τη στιγμή να φαίνεται σαν να μην το ακούει ή να αδιαφορεί, αλλά παράλληλα το επεξεργάζεται ο εγκέφαλός του και κάποια στιγμή με την ήρεμη επανάληψη θα φανεί η διαφορά και η εξέλιξη.

Ιδέα για διαδραστικό παιχνίδι!

Εκτός από τα καθημερινά αυθόρμητα σκετσάκια της ζωής, μπορείτε να προσκαλέσετε το παιδί να παίξει μαζί σας ένα παιχνίδι ρόλου, ιδανικά από την ηλικία των 2 ετών και πάνω. Γιατί σε αυτήν την ηλικία έχει λυθεί περισσότερο η ομιλία ενός παιδιού και είναι σε θέση να αρχίσει να συμμετέχει σε παιχνίδια ρόλων και να ανταποκρίνεται σε αυτά!

Για παράδειγμα, μπορείτε να του πείτε: «Έλα τώρα να παίξουμε ένα παιχνίδι εάν  θέλεις» και όταν σας πλησιάσει, να του εξηγήσετε πως σκοπός του παιχνιδιού είναι κάθε φορά που κάποιος από τους δυο κάνει μια κίνηση ή λέει κάτι, να μαντεύει ο άλλος εάν χρειάζεται να πει «συγγνώμη», «ευχαριστώ», «παρακαλώ» ή τίποτα από τα αυτά.

Αρχικά, ξεκινήστε εσείς, για να διευκολύνετε το παιδί σας και φροντίστε, σε πρώτη φάση, οι περισσότερες κινήσεις σας να «απαιτούν» κάποια από τις δύο λέξεις, ώστε να μάθει να τις διαχωρίζει. Ύστερα, αρχίστε να αναπτύσσετε την ικανότητά του να διακρίνει  πότε χρειάζεται να λέει κάποια από αυτές τις λέξεις, ή δεν χρειάζεται καθόλου, ώστε να λάβει το μήνυμα πως δεν υπάρχει λόγος να τις χρησιμοποιεί με το παραμικρό.

Για το παιχνίδι αυτό, αξιοποιήστε παιχνίδια και οικεία αντικείμενα, μπορείτε ακόμα να στήσετε ένα super market ή έναν μανάβη ή ό,τι άλλο θέλει η φαντασία σας.

Το παιδί όμως μεγάλωσε και ακόμα δεν είναι ευγενικό.

Καταρχάς το εάν είναι ένα παιδί ευγενικό ή όχι είναι μια ταμπέλα που δεν βοηθάει ούτε εκείνο ούτε εσάς ως γονείς. Ένα παιδί όταν ξεπεράσει την ηλικία των 6-7 ετών και έχει δυσκολία να εκφραστεί με ευγένεια, τότε μπορεί να νιώθει συναισθήματα που είναι σημαντικό για εμάς να λάβουμε υπόψη.

Μπορεί να νιώθει ντροπή και να έχει συστολή στην επικοινωνία. Αυτό είναι σεβαστό και δεν θα το βοηθήσει να το διορθώνουμε ή να του λέμε τι να κάνει. Μόνο να το ενθαρρύνουμε και να δώσουμε σημασία στο συναίσθημά του. Πολύ βοηθητικό θα ήταν μία ιστοριούλα ή μια προσωπική εμπειρία που μπορείτε να μοιραστείτε με το παιδί και να το βοηθήσετε να καταλάβει ότι δεν είναι μόνο του και έχει κατανόηση. Είναι σημαντικό επίσης να συνειδητοποιήσει πως και οι άλλοι άνθρωποι μοιράζονται τα συναισθήματα που έχει και εκείνο.

Μπορεί να είναι φόβος ή η ενοχή του λάθους. Το παιδί να νιώθει συστολή να εκφραστεί μήπως πει ή κάνει κάτι λάθος. Δώστε βάση στο συναίσθημα του παιδιού, στον τρόπο που σκέφτεται και αντιδρά και αν δυσκολευτείτε μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια.